Temat „społecznej odpowiedzialności biznesu”, zwanej również CSR od ang. corporate social responsibility, funkcjonuje w debacie publicznej już od wielu lat. Od niedawna mówi się także o społecznej odpowiedzialności uczelni (SOU). Co to dokładnie oznacza, dlaczego temat ten staje się tak ważny i jak uczelnie powinny planować swoje działania w duchu SOU?

Prowadzenie działań wykraczających poza środowisko naukowe oraz realny wpływ na otoczenie – to oczekiwania coraz częściej formułowane wobec uczelni wyższych. Wprowadzenie kryterium „wpływu społecznego” do oceny jakości działań naukowych pokazuje, że to element szerszego, systemowego planu. Ale wpływ społeczny to tylko jeden z elementów społecznej odpowiedzialności. Co jeszcze kryje się pod tym pojęciem?

Czym jest Społeczna Odpowiedzialność Uczelni?

W 2017 roku przedstawiciele środowiska akademickiego wraz z Ministerstwem Rozwoju wypracowali Deklarację Społecznej Odpowiedzialności Uczelni. Początkowo podpisały ją 23 uczelnie, a w 2019 roku do listy sygnatariuszy dołączyło kolejnych 60 instytucji. Deklaracja rozpoczyna się od zdania: „Szczególna rola uczelni, jako miejsca tworzenia i przekazywania wiedzy o otaczającej nas rzeczywistości, zobowiązuje je do uwzględniania i stosowania zasad społecznej odpowiedzialności we wszystkich obszarach działalności oraz upowszechniania tych zasad wśród interesariuszy”.

Natomiast grupa robocza ds. społecznej odpowiedzialności uczelni działająca w ramach Ministerstwa Rozwoju sformułowała taką definicję SOU: „strategiczne i systemowe podejście do zarządzania uczelnią i budowania współpracy i dialogu z interesariuszami, które przyczynia się do: zrównoważonego rozwoju, kształtowania wartości i postaw społeczeństwa obywatelskiego, wspierania wartości akademickich i tworzenia nowych idei oraz podtrzymania oraz rozwoju kompetencji naukowych i dydaktycznych mających wpływ na efektywność działalności i innowacyjność”. (Źródło: „Społeczna odpowiedzialność – znaczenie dla uczelni i sposoby wdrażania”) Rozbijmy tę definicje na części pierwsze i przyjrzyjmy się, co oznaczają one w praktyce.

Strategiczne i systemowe podejście do zarządzania uczelnią w duchu SOU.

Opracowany przez ISO standard dotyczący społecznej odpowiedzialności (ISO 26000 z 2010 roku) zawiera rekomendacje dla wszystkich organizacji, nie tylko biznesowych, które chcą działać w sposób zrównoważony i odpowiedzialny. Rekomendowane podejście, to analiza wywieranego wpływu oraz wzięcie za niego pełnej odpowiedzialności.

Opracowanie strategii społecznej odpowiedzialności warto więc zacząć od analizy obszarów działania i wpływu uczelni – zarówno wewnętrznych, jak i zewnętrznych. Pod uwagę należy wziąć zarówno działalność naukową, badawczą i kształceniową, ale też wpływ uczelni na gospodarkę, kształcenie przyszłych kadr, popularyzację nauki i budowanie świadomości społecznej, czy też wpływ na środowisko naturalne.

Elementem procesu powinno być również jasne określenie celów oraz konkretnych sposobów ich realizacji, wraz z dokładnym planem wdrożenia oraz sposobem oceny efektów realizowanych inicjatyw. Mogą to być działania o bardzo różnorodnym charakterze, jak wprowadzenie nowych tematów zajęć dot. zrównoważonego rozwoju, wypracowanie dobrych praktyk dotyczących zatrudnienia, czy też modernizacja budynku, która pozwoli na bardziej energooszczędne funkcjonowanie uczelni.

Strategiczne i systemowe podejście do budowania współpracy i dialogu z interesariuszami.

Kolejnym elementem ISO 26000 jest wezwanie do działania w sposób, który wspiera zrównoważony rozwój społeczny, z uważnością na potrzeby różnych grup interesariuszy. Dlatego pracując nad strategią SOU należy stworzyć mapę takich interesariuszy, na której powinni się znaleźć zarówno studenci, pracownicy uczelni czy inne instytucje naukowe (środowisko akademickie), jak i szerzej biznes, organizacje pozarządowe, społeczeństwo i decydenci. W strategii powinna zostać uwzględniona analiza potrzeb każdej z tych grup oraz sposobów, w jakie uczelnia może na nie odpowiedzieć.

Działanie na rzecz zrównoważonego rozwoju, kształtowania wartości i postaw społeczeństwa obywatelskiego, wspierania wartości akademickich i tworzenia nowych idei.

Kluczowym elementem tej części definicji jest osadzenie uczelni w szerszym kontekście. Społeczna odpowiedzialność uczelni oznacza bowiem troskę nie tylko o wysoką jakość kształcenia i badań naukowych, ale też interakcje z otoczeniem – wpływ prowadzonych badań na społeczeństwo i gospodarkę, podejmowanie tematów związanych ze zrównoważonym rozwojem i wytyczanie nowych kierunków działań, czy też budowanie świadomości społecznej poprzez popularyzację nauki.

Przykładem takiego podejścia jest inicjatywa PRME (Principles for Responsible Management Education), opracowana w ramach programu Global Compact ONZ w 2007 roku. Powstała ona z inicjatywy szkół o profilu biznesowym, które określiły 6 zasad odpowiedzialnej edukacji menedżerskiej. Celem inicjatywy jest budowanie świadomości znaczenia społecznej odpowiedzialności wśród studentów, którzy w przyszłości będą tworzyć rzeczywistość gospodarczą w jakiej żyjemy. Nacisk w edukacji zgodnie z PRME ma być położony na umiejętność godzenia celów biznesowych z celami zrównoważonego rozwoju – https://www.unprme.org/about. Jednym z polskim sygnatariuszy tej inicjatywy jest m.in. Akademia Leona Koźmińskiego w Warszawie.

Działanie na rzecz podtrzymania oraz rozwoju kompetencji naukowych i dydaktycznych mających wpływ na efektywność działalności i innowacyjność.

Ostatni element definicji wydaje się być najbardziej oczywisty, odnosząc się do kluczowej roli uczelni jaką jest kształcenie studentów oraz prowadzenie działalności badawczej i naukowej. W myśl SOU działalność taka powinna być również nastawiona na kształtowanie odpowiednich postaw, zrównoważony rozwój i prowadzona z myślą o potrzebach najważniejszych grup interesariuszy.

Wskazówki, jak robić to w sposób zgodny z SOU można znaleźć w samej Deklaracji Społecznej Odpowiedzialności Uczelni, której sygnatariusze zobowiązują się m.in.: pielęgnować wartości akademickie zapisane m.in. w „Kodeksie Etyki Pracownika Naukowego”, kształtować społeczne i obywatelskie postawy przyszłych elit, upowszechniać ideę równości, różnorodności, tolerancji oraz respektować i chronić prawa człowieka w odniesieniu do całej społeczności akademickiej, poszerzać programy nauczania o zagadnienia z zakresu etyki i społecznej odpowiedzialności biznesu, zrównoważonego rozwoju i innowacji społecznych.

Systemowe podejście do zaangażowania w otoczenie

Uczelnie od zawsze pełnią ważną rolę społeczną, wiele z nich już teraz prowadzi działania wykraczające poza obowiązki ustawowe i wywierające realny wpływ na otoczenie, z troską o społeczne, środowiskowe i ekonomiczne konsekwencje. Główną zmianą, jaką wnosi wprowadzenie podejścia SOU jest bardziej systemowe i strategiczne podejście do tych kwestii, jeszcze bardziej wzmacniające dialog i współpracę z otoczeniem społeczno-gospodarczym.