Wzmocnienie pozycji rynkowej konkurencji, zachwianie płynności całego sektora, a także spadek podaży kredytów – na takie konsekwencje może być narażony sektor bankowy w sytuacji, gdy wycofuje się z niego zagraniczny podmiot. Potwierdzają to badania naukowców z Akademii Leona Koźmińskiego, w których uwzględniono ponad dwieście takich przypadków na całym świecie.

Wycofywanie się banków zagranicznych to ogólnoświatowy trend, który jest widoczny także na polskim rynku bankowym. W ostatnich latach z Polski wyszły m.in. amerykański AIG Bank, niemieckie: Allianz Bank i West LB, skandynawski Nordea Bank czy belgijska Grupa KBC. Wskutek tych przetasowań, wynikających ze sprzedaży, fuzji, czy też po prostu likwidacji banku, sektor uległ znacznemu przeobrażeniu. O ile jeszcze w 2011 roku, według danych Komisji Nadzoru Finansowego, działało w Polsce 50 banków komercyjnych, o tyle teraz jest ich już tylko 38. Liczba ta zapewne dalej będzie się zmniejszać w efekcie zapowiadanych kolejnych roszad.

Duży może więcej

– W konsolidacji sektora bankowego nie ma niczego nadzwyczajnego, zwłaszcza w odniesieniu do rynków mocno rozdrobnionych – uważa prof. Aneta Hryckiewicz z Katedry Rachunkowości Akademii Leona Koźmińskiego, która przebadała skutki wycofywania się banków zagranicznych w 54 krajach. – Wpisuje się ona w szerszą strategię optymalizacji, której celem jest przede wszystkim wzmocnienie pozycji przez poszerzenie portfolio usług i powiększenie wolumenu transakcji, oraz zdobycie przewagi kosztowej. Małe banki w takich warunkach tracą rację bytu i zmuszone są ustępować miejsca większym graczom – mówi badaczka.

Unikalne na skalę światową badania, przeprowadzone pod kierunkiem prof. Anety Hryckiewicz z Akademii Leona Koźmińskiego, uwzględniają 226 korzystnych bądź negatywnych skutków wycofywania się banków zagranicznych. Wyniki tych badań są drogowskazem dla twórców regulacji dotyczących ograniczeń w udziale banków zagranicznych w krajowych sektorach bankowych, jak również w wielkości banku wchodzącego. Stanowią rekomendację dla instytucji nadzorujących, takich jak KNF, NBP czy Związek Banków Polskich, a za granicą Bank Rezerw Federalnych, Komisja Europejska lub Europejski Bank Centralny, których rolą jest monitorowanie oraz minimalizowanie ryzyka finansowego.

W badaniu wzięto pod uwagę różne formy wyjścia banku z rynku: sprzedaż, przejęcie bądź likwidację. Wyniki, nigdzie jeszcze niepublikowane, potwierdziły spodziewany po takim wycofaniu się wzrost siły pojedynczych graczy na rynku bankowym, obniżenie płynności całego sektora bankowego oraz spadek podaży kredytów.

Z kolei dr Łukasz Kozłowski z Katedry Bankowości i Ubezpieczeń z Akademii Leona Koźmińskiego, współautor badań, zwraca uwagę na to, że zmiana struktury sektora, polegająca na większej jego koncentracji, nie jest jedyną możliwą konsekwencją wycofania się obcego banku.

– Szczególnie w przypadku podmiotu o mocnej, ugruntowanej pozycji na lokalnym rynku, sytuacja taka rodzi o wiele poważniejsze skutki. Jako że bankowość stanowi najważniejszy element rynku finansowego danego kraju, opuszczenie go przez silnego zagranicznego gracza może znacząco wpłynąć na stabilność całego systemu, a więc zarówno na płynność sektora, podaż kredytów, jak i na wielkość oraz przewagę konkurencyjną poszczególnych banków – wymienia dr Kozłowski.

Kłopoty dla klientów

Szczególnie obniżenie płynności całego sektora jest czynnikiem zwiększającym ryzyko sektora bankowego, które – jak udowodniły badania – stanowi kolejne najpoważniejsze ogniwo łańcucha zdarzeń zapoczątkowanego przez wycofanie się obcego banku. Zdaniem autorki badań ma to przede wszystkim miejsce wtedy, gdy z rynku bankowego wycofuje się jeden z ważniejszych graczy, który dostarczał kapitał dla pozostałych banków.

– Banki bardzo często pożyczają sobie kapitał, a duże międzynarodowe instytucje, mając dostęp do kapitału swoich banków macierzystych, zasilają nim lokalne rynki. Wycofanie ważnego kredytodawcy na rynku międzybankowym może powodować obniżenie podaży kapitału na tym rynku, a tym samym problemy płynnościowe banków. Są one o tyle niebezpieczne, gdyż mogą wywoływać wiele sprzężeń zwrotnych w sektorze bankowym, a tym samym zachwiać stabilnością całego sektora bankowego – wyjaśnia prof. Aneta Hryckiewicz.

Znawczyni tematyki finansowej i bankowej z Akademii Leona Koźmińskiego zwraca też uwagę na to, że spadek płynności w sektorze bankowym jest w szczególności obserwowany w krajach mniej rozwiniętych, których sektory bankowe w dużej mierze były zależne od kapitału zagranicznego. – W mniejszym stopniu możemy efekt ten zauważać w krajach rozwiniętych, których banki mają dostęp do międzynarodowych rynków – twierdzi Hryckiewicz.

Kryzys kredytowy?

Obniżeniu płynności w sektorze bankowym często towarzyszy spadek akcji kredytowej. Pokazał to również ostatni kryzys finansowy z 2007 roku. Wyniki badania również potwierdziły tę tezę.

– Dla klientów taka sytuacja może w dłuższej perspektywie wiązać się z utrudnionym dostępem do kredytów oraz ich znacznie wyższymi kosztami – mówi dr Łukasz Kozłowski, współautor badania. – Takie bariery pojawiają się nie tylko w przypadku negatywnego następstwa, jakim jest spadek sektorowej płynności, ale również przy innej konsekwencji konsolidacji, np. zwiększeniu siły innych banków. Ich pozycja rynkowa rzeczywiście rośnie, co samo w sobie jest zjawiskiem pozytywnym, ale jednocześnie obniża się przez to konkurencja między bankami, co dla klientów może oznaczać zaostrzenie kryteriów dostępu do katalogu usług oraz wzrost cen proponowanych produktów – dodaje.

Projekt pt. „Wpływ wycofywania się banków zagranicznych na działalność sektora bankowego” jest realizowany ze środków Narodowego Centrum Nauki (sierpień 2014 – luty 2017). Dane wykorzystane w badaniu zostały zebrane w latach 1996–2014. Dotyczą 54 krajów, zarówno rozwiniętych, jak i rozwijających się, w których sektory bankowe są lub były zdominowane przez banki zagraniczne.

Tekst prezentuje wyniki badań naukowych, które popularyzujemy w ramach działań PR dla uczelni. To przykład, jak popularyzować nauki humanistyczno-społeczne oraz jak popularyzować granty naukowe.