Unia Europejska przegrywa swoją historyczną szansę. Najbardziej przez deficyt demokracji. Funkcjonowania Wspólnoty często nie rozumieją nie tylko obywatele, ale również politycy. Choć ciągle jest szansa, żeby to zmienić. Tak wynika z badań prowadzonych przez naukowców w 31 europejskich krajach.

Z pozoru wszystko wygląda dobrze. Unia działa, instytucje podejmują decyzje, pieniądze krążą, a co pięć lat obywatele wybierają skład europarlamentu. Ale już frekwencja w tych wyborach bywa niepokojąco niska. Według danych TNS/Scytl i Parlamentu Europejskiego w głosowaniu trzy lata temu w blisko połowie państw wyniosła mniej niż 40 proc., np. na Słowacji 13 proc., w Polsce 23 proc. (na przeciwległym biegunie były: Belgia – prawie 90 proc., Dania – 56 proc. i Niemcy – 48 proc.). Jak podkreślają eksperci, skromne uczestnictwo wielu europejskich społeczeństw w wyborach świadczy o braku zainteresowania, ale też o tym, że np. Słowacy, Czesi, Słoweńcy czy Polacy nie rozumieją, jak europejski organizm działa.

Unia – zdaniem dr Anny Pudło z Akademii Leona Koźmińskiego, koordynatorki polskiej części badania „Demokracja parlamentarna w Europie” – ma więcej problemów, które zniechęcają do niej obywateli. Prawo powstaje w zbyt skomplikowany sposób. Podział kompetencji jest niejasny. Widać to m.in. w odniesieniu do urzędów pełnionych przez Donalda Tuska i Federicę Mogherini. Nie do końca wiadomo, gdzie przebiega granica pomiędzy uprawnieniami szefa Rady Europejskiej a unijnego ministra spraw zagranicznych.

– Kraje mają do dyspozycji wiele dobrych instrumentów, ale z nich nie korzystają. Jednym z nich są pytania do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej o wykładnie unijnego prawa. To pożyteczny mechanizm, a niezmiernie rzadko stosowany przez sądy. W wielu kwestiach, istotnych z punktu widzenia społeczeństwa, polski wymiar sprawiedliwości w ogóle nie prosi o takie wykładnie. Nie zrobiono tego np. w odniesieniu do charakteru jednopłciowych związków małżeńskich zawartych w innym państwie członkowskim czy w sprawie ustawy o obrocie ziemią rolną – podkreśla prawniczka.

Jak uzupełnia prof. Jan Barcz, ekspert w zakresie unijnego prawa, badaczom zależało przede wszystkim na sprawdzeniu, jaką faktyczną rolę parlamenty krajowe odgrywają w unijnej polityce.

– Traktat lizboński dał nam nowe możliwości, z których państwa dość sprawnie korzystają. Dalsze plany reformowania Unii Europejskiej, w tym strefy euro, zakładają dodatkowe poszerzanie udziału parlamentów w opracowywaniu europejskiego prawa i strategii. Dlatego tak ważna jest euroedukacja skierowana i do zwykłych obywateli, i do prawników czy polityków – tłumaczy naukowiec z Akademii Leona Koźmińskiego.

Badania nad demokracją parlamentarną były prowadzone przez trzy lata (od 2013 do 2016 roku). W pracach wzięło udział 56 europejskich uczelni i ośrodków eksperckich, w tym dwa polskie: Akademia Leona Koźmińskiego (prof. Jan Barcz, prof. Agnieszka Grzelak i dr Anna Pudło) oraz Polski Instytut Spraw Międzynarodowych. Wszystkie działania koordynował Uniwersytet w Kolonii. Projekt PADEMIA został sfinansowany przez Komisję Europejską w ramach unijnego Programu Kształcenia Ustawicznego.

Według „Financial Timesa” Akademia Leona Koźmińskiego jest najlepszą uczelnią biznesową w Europie Środkowo-Wschodniej.

DOSTĘPNE narzędzia sprzyjające demokratyzacji Unii:

• pytanie prejudycjalne, czyli wniosek kierowany do Trybunału Sprawiedliwości UE o wykładnię unijnego prawa (instrument dla sądów)
• możliwość składania skarg do Trybunału Sprawiedliwości (przez zwykłych obywateli)
• mechanizm poprawy demokracji na etapie tworzenia unijnego prawa (w gestii krajowych parlamentów)

POTRZEBNE działania:

• zmiana programów edukacyjnych na studiach prawniczych i na aplikacjach
• edukacja unijna skierowana do obywateli i do polityków, prawników, dziennikarzy
• odpowiedzialne, większe zaangażowanie mediów w informowanie o ważnych projektowanych rozwiązaniach prawnych
• rezygnacja z egoizmów narodowych na rzecz europejskiej solidarności

Tekst prezentuje wyniki badań naukowych, które popularyzujemy w ramach działań PR dla uczelni. To przykład, jak popularyzować nauki humanistyczno-społeczne oraz jak popularyzować granty naukowe.